काठमाडौँ - आज भाद्र शुक्ल तृतीया, अर्थात् हिन्दु नारीहरूको महान् पर्व हरितालिका तीज। देशभरका हिन्दु नारीहरू आज भगवान् शिवको पूजा-अर्चना गर्दै र व्रत बस्दै हर्षोल्लासका साथ यो पर्व मनाइरहेका छन्। यस अवसरमा पशुपतिनाथ मन्दिरलगायत देशभरका शिवालयहरूमा बिहानैदेखि श्रद्धालुहरूको बाक्लो उपस्थिति देखिएको छ।

श्रद्धालुहरूको सुविधालाई ध्यानमा राख्दै पशुपति क्षेत्र विकास कोषले आज बिहान ३ बजेदेखि नै पशुपतिनाथ मन्दिरका चारवटै ढोका खुला गरेको छ, जसले गर्दा दर्शनार्थीहरूलाई सहज भएको छ।

पर्वको विश्वास र पृष्ठभूमि

धार्मिक मान्यताअनुसार हरितालिका तीजको व्रतले जीवनमा सुख, शान्ति र कल्याण मिल्ने विश्वास गरिन्छ। विवाहित महिलाहरू आफ्नो पतिको सुस्वास्थ्य र दीर्घायुको कामना गर्दै व्रत बस्छन् भने अविवाहित युवतीहरू असल र योग्य जीवनसाथीको कामनासहित यो व्रत लिने गर्छन्। रोचक कुरा त के छ भने, शास्त्रीय विधानअनुसार पुरुषहरूले पनि यो व्रत लिनु उत्तम मानिन्छ।

यो पर्वको पौराणिक कथा शिव-पार्वतीसँग जोडिएको छ। सत्ययुगमा हिमालयकी पुत्री पार्वतीले भगवान् शिवलाई पति पाऊँ भनी कठोर तपस्या गरेकी थिइन्। तर, उनका पिता हिमालयले उनको इच्छाविपरीत भगवान् विष्णुसँग विवाह गरिदिन खोज्दा पार्वतीका सखीहरूले उनलाई गुप्त स्थानमा लगेर लुकाएका थिए। त्यहीँ पार्वतीले निराहार व्रत बसेर गरेको कठोर तपस्याबाट प्रसन्न भई भगवान् शिव प्रकट भए र उनलाई पत्नीको रूपमा स्वीकार गरे। संस्कृतमा 'हरित' को अर्थ 'हरण गर्नु' र 'आलिका' को अर्थ 'साथी' हुने भएकाले साथीहरूले हरण गरेर लगेको दिनका रूपमा यो पर्वलाई 'हरितालिका' भनिएको हो।

व्रतको विधि र स्वास्थ्य सजगता

हरितालिकाको व्रत परम्परागत रूपमा निराहार (अन्न-जल केही नखाई) बस्ने चलन छ। तर, समय र शारीरिक अवस्थाअनुसार यसमा लचकता अपनाउन सकिने शास्त्रीय मान्यता पनि रहेको छ। व्रतालुहरूले आफ्नो स्वास्थ्यअनुसार जलाहार (पानी मात्र पिउने) वा फलाहार (फलफूल मात्र खाने) व्रत पनि लिन सक्छन्।

शास्त्रहरूमा "सर्वतः आत्मानं गोपायेत्" अर्थात् "सबैभन्दा पहिले आफ्नो शरीरको रक्षा गर्नुपर्छ" भन्ने उल्लेख छ। यसको अर्थ हो, आफ्नो शारीरिक अवस्था र स्वास्थ्यलाई ध्यानमा राखेर मात्र व्रतको प्रकार छनोट गर्नुपर्छ। स्वास्थ्यका कारण निराहार बस्न नसक्ने व्यक्तिहरूले जल, फलफूल, दूध, सखरखण्ड, तरुल, पिँडालु जस्ता सात्विक भोजन वा गुरुको सल्लाहअनुसार अन्य वस्तु सेवन गर्न सक्ने छुट पनि छ। साथै, स्कन्दपुराणमा उल्लेख भएअनुसार व्रतको समयमा बिरामीले औषधि सेवन गर्दा व्रत खण्डित हुँदैन।

समग्रमा, यो पर्व भगवान् शिव र पार्वतीको पूजा-आराधना गरी आफ्नो मनोकामना पूरा हुने विश्वासका साथ मनाइने एक महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक र धार्मिक उत्सव हो।